Rozum w społeczeństwie (Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika)

Przekład i opracowanie – Adam Grzeliński i Katarzyna Kremplewska Rozum w społeczeństwie George’a Santayany (1863–1952), należącego do najważniejszych amerykańskich filozofów XX wieku, to druga część procesu The Life of Reason (1905–1906), jednego z dwóch – obok późniejszych Realms of Being (1927–1940) – monumentalnych dzieł myśliciela.

W kolejnych tomach The Life of Reason Santayana śledzi stopniowe wyłanianie się refleksyjności, a poprzez to wzrastanie rozumności i obiektywizację przedmiotów ludzkich dążeń – ideałów – w ustanawianiu świata codziennego doświadczenia, w racjonalnie funkcjonującej i opartej na zasadach prawa społeczności, sztuce w symboliczny sposób prezentującej znaczne kwestie ludzkiego życia, religii, a także w postępie nauk.

Rozwój rozumności dotyczy nie tylko kolejnych faz Życia Rozumu, do których należy m.in. Społeczne funkcjonowanie człowieka, lecz też poszczególnych płaszczyzn współistnienia ludzi ze sobą. Takimi płaszczyznami są: miłość, rodzina, pierwsze instytucje społeczne decydujące o produkcji, rządzeniu i konfliktach, a wreszcie kolejne fazy rozwoju społeczeństw takie jak arystokracja czy demokracja, w których w coraz większym stopniu może dojść do realizacji ludzkiej wolności, czemu służy wykształcenie bezinteresownej więzi łączącej ludzi.

Wyobrażonym zwieńczeniem tych dwóch faz rozwoju życia społecznego – społeczeństwa naturalnego i społeczeństwa wolnego – jest powstanie społeczeństwa świetnego, w którym przygodne związki ludzkie tracą na znaczeniu na rzecz życia jak najbliższego ideałom.

najistotniej doniosłymi obszarami wspólnej aktywności ludzi na tym etapie stają się wspomniane już religia, sztuka i nauka.